گفتاردرمانی بعد از سکته مغزی

به دنبال سکته مغزی، پزشکان توصیه می کنند تا کارهایی که قبلا انجام می دادید را از سر بگیرید. این کارها شامل فعالیت های فیزیکی، کارهای مربوط به شغل و گفتاردرمانی می باشد. بسته به اینکه کدام قسمت از مغز بعد از سکته تحت تاثیر قرار گرفته است، صحبت کردن، شناخت و حتی توانایی قورت دادن نیز می تواند مختل شود. گفتاردرمانی بعد از سکته مغزی می تواند به بیمار کمک کند تا دوباره توانایی انجام این فعالیت ها را داشته باشد. در حقیقت با گفتاردرمانی قسمت های دیگری از مغز آموزش می بینند که این فعالیت ها را انجام دهند.

گفتاردرمانی بعد از سکته مغزی می تواند برای بیماران مختلفی کارآمد باشد. بیشترین اثر گفتاردرمانی در بیمارانی مشخص می شود که دچار آفازی، آپراکسی گفتار، دیس آرتری و دیسفاژی شده اند. تمرینات تخصصی شده متانسب با هر فرد می تواند بهترین راه برای برگشتن به زندگی عادی بعد از سکته مغزی باشد.

چطور سکته صحبت کردن را تحت تاثیر قرار می دهد؟

سکته مغزی زمانی رخ می دهد که خونرسانی به یک قسمت از مغز مختل شود. در این صورت اکسیژن و مواد مورد نیاز به سلول های مغزی نمی رسند و سلول ها میمیرند. این اتفاق می تواند زمانی رخ دهد که یک رگ خونی در مغز بسته شده باشد و یا اینکه بر اثر ضربه یا فشار بالای خون رگ خونی پاره شده باشد. بسته به اینکه کدام قسمت از مغز آسیب دیده است اتفاقات زیادی می تواند رخ دهند. مشکل در صحبت کردن، مشکل در تکان دادن دست ها و پاها، اختلال در بیانی و … همگی پس از سکته مغزی می توانند اتفاق بیفتند.

در میان این اتفاقات، اختلال در صحبت کردن، برقراری ارتباط و چیزهایی مانند قورت دادن برای گفتاردرمانی اهمیت دارند. سه قسمت از مغز مسئول این رفتارها هستند که به آنها می پردازیم:

• ناحیه بروکا: مسئول مهارت های زبانی یک فرد است
• ناحیه ورنیکه: مسئول تحلیل گفتار دیگران و معنادار کردن آن است
• قشر حرکتی اولیه: مسئول حرکات ارادی بدن بصورت کلی است و حرکات زبان و دهان را نیز کنترل می کند.

زمانی که سکته مغزی رخ می دهد، اگر این سه ناحیه و به خصوص ناحیه بروکا و ورتیکه آسیب ببینند، تکلم مختل می شود. بنابراین نیاز است که اینگونه  افراد پس از سکته مغزی حتما به دنبال گفتاردرمانی باشند.

چه کسانی بعد از سکته مغزی باید گفتاردرمانی کنند؟

متخصصان گفتاردرمانی می توانند به افراد با شرایط متفاوت کمک کنند.  کمک به بهود شرایط بیمارانی که در شناخت، مهارت های ارتباطی در جامه و خوردن و قورت دادن مشکل دارند از توانایی های گفتاردرمانی می باشد. این موضوع به این دلیل است که مرکز تمامی این مهارت ها در یک قسمت از مغز قرار دارند. بطور مثال برقراری ارتباط و یا همان گفتار حاصل همکاری مرکز شناخت و تکلم  و  مرکز حرکات ارادی در مغز می باشد. و یا در مثالی دیگر شما برای قورت دادن و خوردن با قشر حرکات اولیه و یا همان مرکز حرکات ارادی بدن سرو کار دارید.

با این اوصاف بعضی از مشکلات اولیه که بعد از سکته مغزی به وجود می آیند با کمک یک متخصص گفتاردرمانی برطرف می شوند. از جمله این مشکلات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آفازی: عدم توانایی صحبت کردن با اینکه لب و دهان تکان می خورد
• آپارسی گفتاری: شخص توانایی صحبت کردن دارد ولی نمی تواند لب و دهان را هدفمند تکان دهد
• دیس آرتریا: ضعف در حرکات دهانی که منجر به ضعف در تکلم می شود.
• دیسفاژی: مشکل در قورت دادن

بیمارانی که بعد از سکته مغزی با این مشکلات رو به رو می شوند باید با یک گفتاردرمانگر کار کنند تا بتوانند مهارت های گذشته را بدست بیاورند. حتی اگر چند سال از سکته گذشته باشد و بیمار درمان نشده باشد، امکان درمان از طریق گفتاردرمانی وجود دارد.

در گفتاردرمانی چه کاری انجام می شود؟

وقتی که براثر سکته یک قسمت از مغز آسیب می بیند، دیگر قادر به انجام وظایف خود نخواهد بود. با این حال با توجه به خاصیتی به نام نوروپلاستیسیتی، مغز قادر خواهد بود مسیرهای عصبی جدیدی را بسازد که به قسمت های آسیب ندیده و سالم این امکان را می دهد وظایف قسمت های آسیب دیده را برعهده بگیرند. نوروپلاستیسیتی با تمرین و تکرار مداوم امکان پذیر خواهد بود. این تمرین و تکرار قسمت های مختلف مغز را مجبور می کند تا کارهایی که اصولا وظیفه شان نیست را برعهده بگیرند. هرچقدر تمرین بیشتر باشد، این ارتباط نورونی بهتر برقرار می شود.

گفتاردرمانی بعد از سکته مغزی بهترین راه برای ساختن این مسیرهای عصبی جدید است. در حال حاضر بهترین راه برای کسب کردن توانایی های گذشته انجام دادن تمرینات گفتاردرمانی و تکرار مداوم آنها می باشد. به همین دلیل متخصصان گفتاردرمانی پس از طی شدن یک دوره درمان، برنامه ای برای تمرین در منزل طراحی می کنند تا گفتاردرمانی بعد از سکته مغزی در منزل نیز ادامه یابد.

از آنجایی که مغز به مدت سه ماه پس از سکته بسیار برای نوروپلاستیسیتی مستعد است، انجام دادن تمرینات گفتاردرمانی در این زمان بهترین راه برای بهبودی می باشد. اما این موضوع بدین معنا نیست که انجام تمرینات پس از این سه ماه بیهوده خواهد بود، زیرا نوروپلاستیسیته همیشه اتفاق می افتد ولی شدت آن کمتر خواهد بود.

زمان و مکان گفتاردرمانی بعد از سکته مغزی

بسیاری از بیماران گفتاردرمانی را از همان بیمارستان و در زمانی که بستری هستند شروع می کنند. برخی دیگر نیز ترجیح می دهند که با یک گفتاردرمانگر در منزل کار کنند. اما بهترین حالت ممکن برای انجام تمرینات گفتاردرمانی در یک مرکز مربوط به این کار می باشد. تعداد جلسات گفتاردرمانی در هفته و نوع تمرینات به متخصص این کار بستگی دارد. او با در نظر گرفتن بیمار، شدت آسیب و شرایط دیگر برنامه درمانی را آماده می کند.

گفتاردرمانی در بیمارستان

گفتاردرمانی در بیمارستان بیشتر اوقات برای امور حیاتی مانند توانایی جویدن یا قورت دادن انجام می شود. متخصص گفتاردرمانی باید اطمینان حاصل کند که مریضش می تواند غذا را قورت دهد یا خیر. آیا نیاز است که رژِیم مایعات داشته باشد و یا می تواند غذاهای سفت را نیز بخورد؟

این موضوع می تواند به متخصص تغذیه و همراهان مریض در تهیه رژیم غذایی مناسب بسیار کمک کند. اطلاع دقیق از وضعیت غذا خوردن بیمار می تواند از مشکلات دیگری مانند پریدن غذا در گلو و بسته شدن مسیر تنفسی جلوگیری کند. بنابراین اطمینان از وضعیت جویدن و قورت دادن بیمار مهم ترین وظیفه یک متخصص گفتاردرمانی در بیمارستان می باشد. علاوه بر این برای بیمارانی که مشکلی در این مسائل ندارند، گفتاردرمانی با هدف کار بر روی مهارت های ارتباطی و شناخت در بیمارستان انجام می شود.

ارزیابی گفتاردرمانی بعد از سکته مغزی

در جلسه اول گفتار درمانی گفتاردرمانگر ارزیابی دقیقی از وضعیت بیمار می کند. چک کردن داروهای مصرفی بیمار، سابقه پزشکی او و خانواده اش، مشکلات فعلی اش و چالش هایی که دارد و توانایی هایش از کارهایی است که در جلسه اول انجام می شود. این اطلاعات به گفتاردرمانگر کمک می کند که برنامه درمانی مناسب با هر بیمار را تنظیم کند. به خصوص زمانی که گفتار و یا شناخت دچار مشکل می شوند، همکاری یکی از اعضای خانواده در ارزیابی اولیه بسیار موثر است. زیرا می تواند اطلاعات دقیق تری را ارائه دهد. در پایان ارزیابی، حدود پیشرفت، زمان مورد نیاز و مسیر درمانی ای که قرار است طی شود توسط گفتاردرمانگر به بیمار و خانواده اش توضیح داده می شود. از این رو بیمار و همراهانش متوجه می شوند که قرار است چه اهدافی را دنبال کنند.

مداخلات گفتاردرمانی بعد از سکته مغزی

استراتژی های زیادی برای چیدن برنامه درمانی پس از سکته مغزی وجود دارند. اینکه از کدام روش استفاده شود به نظر متخصص گفتاردرمانی بستگی دارد. در ادامه به چندتا از این مداخلات می پردازیم:

تمرینات

تمریناتی که به تقویت عضلات دهن و حرکت دادن آن مربوط می شوند می توانند برای بهبود ارتباط و یا حتی قورت دادن مفید باشند. تمرینات دهانی شامل حرکات خاص و هماهنگ کننده زبان و دهان می باشد.

فعالیت های درمانی

شرکت داشتن در فعالیت هایی که انگیزه بیمار را برای درمان بالا می برد بسیار مهم است. بازی با کلمات و فعالیت های گروهی می توانند در تقویت خاصیت نوروپلاستیسیتی بسیار موثر باشند.

تکنیک های کنترل عوارض

درست است که هدف نهایی از گفتاردرمانی این است که شخص بتواند تمامی کارهای قبل از سکته را بعد از سکته نیز انجام دهد. اما گاهی اوقات محقق شدن این هدف امکان پذیر نیست. به همین خاطر یکی دیگر از کارهایی که در گفتاردرمانی بعد از سکته مغزی انجام می شود این است که به بیمار آموزش داده می شود با محدودیت های خود سازش کند. بطور مثال به او آموزش داده می شود که باید آرام تر صحبت کند و از رژیم غذایی خاصی پیروی کند.

آواز درمانی

در بیمارانی که صحبت کردن مشکل است، ممکن است گفتاردرمانگر سعی کند با تمرین آواز مشکل بیمار را حل کند. دلیل این موضوع این است که آواز نواحی بیشتری را از مغز درگیر می کند، بنابراین بیمارانی که قادر به صحبت کردن نیستند شاید بتوانند به صورت ریتمیک و یا همان آواز کلمات را بیان کنند.

تحریک الکتریکی              

استفاده از تحریکات الکتریکی در بیمارانی انجام می شود که مشکل در جویدن و یا بلع دارند. در این روش با استفاده از الکترودهای پوستی سعی می شود تا عضلات درگیر در صحبت کردن و بلعیدن که در ناحیه گردن قرار دارند، فعال شوند.

مواردی که بیان شدند تنها گوشه ای از تکنیک های گفتاردرمانی می باشند که ممکن است توسط متخصص استفاده شوند. با توجه به کارآمد بودن این تکنیک ها با این حال باز هم تمرین در منزل و استمرار در آن امری ضروری می باشد.

نقش اعضای خانواده در گفتاردرمانی بعد از سکته مغزی

اعضای خانواده، همسر، دوستان و افراد نزدیک به بیمار می توانند نقش بسیار مهمی را در برنامه تمرینی بیمار ایفا کنند. علاوه بر تشویق بیمار به انجام تمرینات گفتاردرمانی، می توانند در استمرار این تمرینات در منزل نیز نقش مهمی را ایفا کنند.

متخصصان گفتاردرمانی در بیشتر اوقات اعضای خانواده بیمار را نیز آموزش می دهند تا بتوانند به صورت موثرتری در امر درمان نقش داشته باشند. آموزش تکنیک هایی برای تمرین در منزل، توصیه به تهیه رژیم غذایی مناسب و سالم، فهماندن مشکلات بیمار به آن ها از مواردی است که گفتاردرمانگر انجام می دهد.

نتیجه گیری

نقش گفتاردرمانی پس از سکته مغزی در بهبود بیمار و برگشت به شرایط قبل از سکته غیرقابل انکار است. داشتن یک برنامه اختصاصی برای بیمار به او کمک می کند هرچه زودتر روند بهبودی را طی کند. بنابراین یکی از مهم ترین کارها برای بیماری که سکته کرده است، شروع کردن روند درمان با یک گفتاردرمانگر می باشد. تا مهارت هایی مانند تکلم، بلع، جویدن و … که از بین رفته اند، دوباره به حالت عادی برگردند. البته حضور خانواده او در این شرایط بسیار مهم می باشد. آنها با انگیزه دادن به بیمار و درک شرایط جدید او بر روند درمان تاثیر می گذارند. با این حال هدف نهایی از گفتاردرمانی این است که کیفیت زندگی بیمار تا حد زیادی به شرایط قبل از سکته بازگردد.