بیش فعالی چیست؟ علایم،نشانه ها و روش درمان

بیش فعالی یا همان اختلال کمبود توجه و فعالیت بیش از حد( ADHD) یک بیماری ژنتیکی و مزمن می باشد که از سنین کودکی قابل تشخیص است و می تواند در بزرگسالی نیز همراه شخص باشد. مشکل اصلی در این بیماری این است که شخص غالبا نمی تواند روابط خوبی با دیگران برقرار کند و به طور کلی نمی تواند بر روی موضوعی تمرکز کند. این مشکل در آینده باعث کاهش اعتماد بنفس شخص می شود و از طرفی دیگر از آنجا که نمی تواند بر روی موضوعی تمرکز کند ممکن است خودش را به شکل افت تحصیلی در کودکان نشان دهد. تا به امروز درمان قطعی ای برای این مشکل پیدا نشده است. با این حال راه هایی درمانی مختلف باعث می شوند که علائم ناشی از این بیماری کاهش پیدا کند.

در صورتی که درمان های رایج مرتبط با بیش فعالی از سنین کودکی آغاز شوند می توانند اثربخشی بهتری داشته باشند. این درمان ها به طور عمده ترکیبی از درمان های روان شناختی به همراه مصرف دارو می باشند.

همانطور که گفتیم بیش فعالی را می توان در دوران کودکی از سنین پایین تشخیص داد. البته نشانه های این اختلال در کودکان متفاوت با بزرگسالان است و به طور کلی در کودکان به صورت مستقیم تشخیص داده نمی شود. بلکه زمانی که بیش فعالی در مراحل رشد اختلال ایجاد می کند می توان شک کرد که یک کودک به این مشکل مبتلا است.

علائم مربوط به بیش فعالی با سایر اختلالات رشدی مشترک می باشند. بنابراین تشخیص آن مقداری سخت می باشد. به همین خاطر باید حتما توسط یک پزشک متخصص تشخیص داده شود. با ما در ادامه این مقاله همراه باشید تا اطلاعات بیشتری درباره بیش فعالی کسب کنید.

علت بیش فعالی چیست؟

تا به امروز دلیل واضحی برای بیش فعالی ذکر نشده است. اما مطالعات مختلف نشان داده اند که این اختلال می تواند در اکثر مواقع ریشه ژنتیکی داشته باشد. در این مطالعات مشخص شده است زمانی که در بیولوژی مغز تغییراتی به وجود می آید، علائم بیش فعالی آشکار می شوند. البته عوامل محیطی نیز در این بیماری نقش دارند.

به طور کلی علل بیش فعالی را می توان به دو دسته ژنتیک و عوامل محیطی تقسیم کرد.

عوامل ژنتیکی

شایع ترین علل ژنتیکی بیش فعالی عبارتند از:

• پرکاری تیروئید
• اختلالات مغزی
• اختلالات در سیستم عصبی
• اختلالات روانی

تحقیقات نشان داده است که اگر یکی از والدین دچار بیش فعالی باشد، احتمال اینکه فرزند بیش فعال داشته باشد ۲۰ درصد بیشتر از زوج های عادی است.

عوامل محیطی

عوامل محیطی بیشتر ناشی از آلودگی های مختلف می باشند. دود دخانیات، سرب موجود در هوا، دود اتوموبیل ها و از همه مهم تر مصرف الکل در دوران بارداری توسط مادر می توانند شانس بیش فعالی را در شخص افزایش دهند. موضوع مهم دیگر استرس می باشد که می تواند نتایج مخرب زیادی داشته باشد. بیش فعالی نیز می تواند یکی از این عوارض باشد.

با این حال با وجود یکی از علائم نمی توان برچسب بیش فعال بودن را به کسی زد و این موضوع نیازمند تحقیقات بیشتری می باشد.

نشانه های بیش فعالی

تشخیص نشانه های این اختلال در کودک همچون نشانه های اوتیسم فقط توسط یک متخصص پزشکی آموزش دیده پس از آزمایش کامل انجام می شود، اما در اینجا ۱۲ نشانه وجود دارد که والدین باید به آن توجه داشته باشند. در صورتی که هر یک از این علائم وجود داشتند بهتر است برای بررسی بیشتر به یک پزشک متخصص مراجعه کنند:

• عدم تمرکز بر روی یک مسئله
• بی حوصلگی
• خودمحور بودن
• افسارگسیختگی عاطفی
• عدم یک جا نشینی
• خیال پردازی بیش از حد
• ناتمام گذاشتن کارها
• گوش نکردن به دستورالعمل های ساده
• عدم رقبت در انجام دادن کارهای چالش برانگیز
• حواس پرتی در انجام امور
• سر و صدای زیاد
• ناتمام گذاشتن صحبت خود با دیگران

بیش فعالی در کودکان

همانطور که گفتیم، بیش فعالی اختلالی است که در کودکی و در سنین پایین اتفاق می افتد. از آنجا که دلیل عمده این اختلال ژنتیکی می باشد، می توان آن را در کودکان شناسایی کرد. بر اساس آمار جهانی حدود ۱۰ درصد از کودکان مبتلا به بیش فعالی هستند. البته این موضوع بدین منزله نیست که تمامی این کودکان در بزرگسالی نیز مشکل دارند. بلکه در بسیاری از موارد، علائم با بالا رفتن سن از بین می رود. با این حال اگر درمان های لازم صورت نپذیرد، بیش فعالی در بزرگسالی نیز می تواند علائم خودش را داشته باشد. اصلی ترین دلیلی که این اختلال باید درمان شود این است که می تواند باعث کاهش کارایی و بازدهی کودک در سنین مختلف شود.

بیش فعالی در کودکان تاثیر بیشتری دارد. این اختلال در صورت درمان نشدن می تواند تمامی روابط کودک را تحت تاثیر قرار دهد. از طرفی دیگر زمانی که کودک می بیند تلاش می کند ولی باز هم در ارتباط با دیگران موفق نیست، سرخورده می شود و مشکلاتی مانند افسردگی به سراغش می آید.
نشانه های اختصاصی بیش فعالی در کودکان

در قسمت قبل نشانه های کلی بیش فعالی را بیان کردیم. اما تشخیص بیش فعالی در کودکان سه نشانه اصلی دارد که در صورت وجود آن ها با اطمینان زیادی می توان گفت که کودک مبتلا به اختلال بیش فعالی است.

پرتحرکی

پرتحرکی و فعالیت بیش از حد می تواند یکی از نشانه های واضح بیش فعالی باشد. اینجور کودکان نمی توانند در جایی ثابت باشند و از بازی های فکری و بی تحرک متنفر هستند. در سن مدرسه نمی توانند در کلاس درس ساکت بنشینند و رفتارهای آن ها دیگران را آزار می دهد. در هنگام نشستن پاهای خود را به مراتب تکان می دهند و پرحرفی می کنند.

بی توجهی

بی توجهی بیشتر در گوش دادن به صحبت ها مشخص می شود. زمانی که کودک شما به حرف هایتان گوش نمی دهد، از دستورالعمل ها پیروی نمی کند و یا اینکه به درس و مدرسه علاقه ای نشان نمی دهد می توان شک کرد که مبتلا به بیش فعالی باشد. این علامت در کودکان در سن مدرسه واضح تر می باشد. زیرا به طور معمول در درس املا مشکل دارند. کلمات را به کلی غلط می نویسند و یک کلمه دیگر را می نویسند.

فراموشکاری

فراموش کردن جای وسایل، جا گذاشتن کتاب ها در خانه، فراموش کردن تکالیف و یا حتی فراموش کردن دستورالعمل های ساده می تواند نشانه خوبی برای بیش فعالی باشد.

البته به یاد داشته باشید وجود موارد ذکر شده دلیل بر بیش فعالی کودک نمی باشند و نمی توان به کودک برچسب بیش فعال بودن زد. بلکه باد شرایط خاصی را داشته باشد. به طور مثال اگر یکی از علائم به مدت چند هفته یا یکی دو ماه پدیدار شوند، تشخیص بیش فعالی داده نمی شود. بلکه زمانی می گوییم یک کودک مبتلا به بیش فعالی است که این علائم برای مدت طولانی تری او را درگیر کرده باشند. در نهایت همانطور که در ابتدا گفتیم، تشخیص قطعی و نهایی بیش فعالی با پزشک متخصص می باشد.

بیش فعالی در بزرگسالان

همانطور که گفتیم، بیش فعالی در بزرگسالان نیز می تواند وجود داشته باشد. بیشتر بزرگسالانی که دچار بیش فعالی هستند در حقیقت از کودکی دچار این مشکل بوده اند و پیگیر درمان آن نبوده اند. بنابراین در بزرگسالی نیز علائم بیش فعالی را دارند. به طور کلی زمینه علائم بیش فعالی یکسان می باشند. با این حال در بزرگسالان این علامت ها به شکل دیگری نمود پیدا می کنند.

مهم ترین علامت ها در بزرگسالان حول محور کاهش اعتماد بنفس می چرخد. به طور معمول بزرگسالانی که دچار مشکل بیش فعالی می باشند در روابط خود نیز دچار مشکل هستند. فرقی نمی کند که رابطه عاطفی باشد و یا اینکه مربوط به محل کار باشد. آن ها نمی توانند روابط پایداری داشته باشند. از طرفی دیگر اینگونه افراد در موقعیت های شغلی مختلف که نیازمند تمرکز بالا می باشد ضعیف عمل می کنند. شاید هوش بالایی داشته باشند ولی از آنجا که تمرکز پایینی دارند نمی توانند به حداکثر توانایی خود برسند.

بیش فعالی چگونه درمان می شود؟

در حال حاضر هیچ درمان قطعی ای برای بیش فعالی وجود ندارد. درمان های موجود علائم را کاهش می دهند و عملکرد را بهبود می بخشند. درمان های رایج شامل دارو درمانی، روان درمانی و آموزش می باشد.

دارو درمانی

در بسیاری از کیس ها، داروی های مختص بیش فعالی می تواند تکانشگری را کاهش دهد و توانایی آن ها را برای تمرکز، کار و یادگیری بهبود می بخشد. گاهی اوقات باید چندین دارو با دوزهای مختلف بر روی شخص تست شوند تا مشخص شود که دارو بر روی او تاثیر دارد یا خیر. در تمامی مدتی که دارو درمانی انجام می شود شخص باید تحت نظر پزشک متخصص باشد.

محرک ها رایج ترین نوع دارویی می باشند که برای بیش فعالی استفاده می شوند. اگرچه شاید منطقی به نظر نرسد که یک اختلال با تحرک زیاد را با داروهای محرک درمان کرد. اما تحقیقات نشان داده اند که با افزایش انتقال دهنده های شیمیایی به خصوص دوپامین و نوراپی نفرین، تمرکز و توجه فرد به شدت افزایش پیدا می کند.

داروهای غیرمحرک نیز در درمان بیش فعالی استفاده می شوند. به طور معمول داروهای غیرمحرک زمان بیشتری برای اثرگذاری نیاز دارند. اما این داروها نیز می توانند تمرکز و تکانشگری را بهبود بخشند. زمانی که داروهای محرک عوارض آزاردهنده ای را به جا بگذارند، داروهای غیرمحرک جایگزین می شوند.

در افرادی که دچار مشکل خاصی نیستند، ترکیبی از این دو دسته دارویی برای درمان استفاده نمی شود.

در موارد معدود، استفاده از داروهای ضدافسردگی به همراه یک محرک نیز نتایج خوبی به همراه داشته است. از این تریکب بیشتر در افرادی که علاوه بر بیش فعالی دچار اختلال دیگری مانند اختلال اضطراب فراگیر و یا افسردگی هستند استفاده می شود. بنابراین این روش درمانی در بزرگسالان بیشتر است.

روان درمانی

چندین مداخله روانی اجتماعی خاص نشان داده اند که می توانند به افراد مبتلا به بیش فعالی کمک کنند. روان درمانی نیازمند همکاری و نقش فعال والدین می باشد. روان درمانی بدون حضور والدین در جلسات درمانی موثر واقع نمی شود و در این نوع درمان حتما باید والدین نقش موثر داشته باشند.

رفتار درمانی

رفتاردرمانی نوعی روان درمانی است که هدف آن کمک به فرد برای تغییر رفتارهایش می باشد. این موضوع به صورت کلی باید عملی باشد. یعنی والدین و یا شخص درمانگر باید باید برای کودک برنامه ریزی کنند.

درمان شناختی رفتاری

این نوع درمان به فرد کمک می کند تا افکار و احساسات خودش را بپذیرد و تمرکز  و توجه خود را بهبود بخشد. در این روش درمانگر تلاش می کند شخص را به ایجاد تغییرات مثبت در زندگی خود تشویق کند. فکر کردن قبل از اقدام، مقاومت در برابر امیال مرتبط با ریسک و تشویق به انجام کارهای فکری از جمله مواردی هستند که در این تکنیک استفاده می شوند.

آموزش مهارت های فرزند پروری

در این نوع از درمان آموزش های لازم به والدین کودک داده می شود. این مهارت ها شامل روش هایی برای تشویق و پاداش دادن به رفتارهای مقبت فرزندان می شود.  این نوع آموزش ها با بسط دادن در مراکز آموزشی نیز استفاده می شود و معلمان نیز می توانند از این روش ها استفاده کنند. مدیریت درست کلاسی که در آن کودک بیش فعال وجود دارد می تواند تا حد زیادی علائم را کاهش دهد.

آموزش تکنیک های مدیریت استرس به والدین و کودکان

استرس می تواند علائم ناشی از بیش فعالی را تشدید کند. بنابراین هم کودکان در سنین بالاتر( سنین مدرسه) و هم والدین باید بتوانند استرس خود را مدیریت کنند. نتیجه مدیریت استرس می تواند تاثیر بسزایی در کاهش علامت های تکانشگری و عدم تمرکز داشته باشد.

درمان بیش فعالی در تهران

بسته به نیازهای خاص هر کودک و خانواده، چندین گزینه مختلف برای درمان بیش فعال وجود دارد. تیم درمان ممکن است شامل متخصصان مختلف در زمینه سلامت از جمله پزشک، روانپزشک، متخصص اطفال و یا روانشناس باشد. همانطور که گفتیم، اهمیت خانواده و محیط مدرسه در درمان بیش فعالی بسیار مهم است.

اولین قدم در درمان استفاده از تکنیک های مهارتی در فرزندپروری و تکنیک های کنترل استرس می باشد. این موضوع می تواند به کودک شما در کسب مهارت های اجتماعی کمک کند. بنابراین نیاز است تا علاوه بر خانواده، افراد حاضر در محیط مدرسه نیز همکاری داشته باشند.

استفاده از دارو درمانی سال هاست که مورد بررسی قرار گرفته است و تحقیقات مختلف نشان داده اند که استفاده از داروها چه محرک ها و چه غیرمحرک ها عوارض جانبی خاصی به همراه نخواهند داشت. بنابراین اگر کودکی دارید که دچار اختلال بیش فعالی است، نگران مصرف دارو و عوارض آن نباشید.

درمان های روانشناختی مانند رفتار درمانی، درمان شناختی رفتاری و موارد دیگر باید توسط یک فرد حرفه ای انجام دهند.

متخصصین ما در این زمینه می توانند با تجربه کافی در درمان کودکان با اختلال بیش فعالی به شما کمک کنند.