درمان اختلالات خلقی کودکان با بازی درمانی

بازی درمانی یکی از رویکردهای مهم و مؤثر در حوزه روان ‌شناسی کودک است که به طور ویژه برای درمان اختلالات خلقی در کودکان به کار می ‌رود. اختلالات خلقی در کودکان شامل مشکلاتی نظیر افسردگی، اضطراب، نوسانات خلقی و تحریک‌ پذیری است که می ‌تواند زندگی روزمره، روابط اجتماعی و حتی تحصیلی آن‌ ها را تحت تأثیر قرار دهد.

بسیاری از کودکان به دلیل سن پایین و محدودیت در مهارت ‌های زبانی، نمی ‌توانند احساسات و نگرانی ‌های خود را به‌طور مستقیم بیان کنند و از این رو، این مشکلات روان‌ شناختی ممکن است برای والدین و حتی متخصصان به‌درستی آشکار نشود.

بازی درمانی نوعی درمان است که عمدتا برای کودکان استفاده می شود. این نوع درمان به این دلیل است که کودکان ممکن است نتوانند احساسات خود را پردازش کنند یا مشکلات خود را همانند افراد بزرگسال بیان کنند. اگرچه ممکن است بازی کردن چیز ساده ای به نظر برسد و یا اینکه فایده خاصی نداشته باشد.

اما واقعیت چیز دیگری می باشد و بازی درمانی می تواند فواید بسیار زیادی را به همراه داشته باشد.

یک درمانگر آموزش دیده می تواند از بازی کردن کودکان برای مشاهده و کسب بینش در مورد مشکلات کودک استفاده کند. بعد از آن درمانگر می تواند با استفاده از مشاهدات خود در بازی کودکان احساسات آن ها را کشف کند و به حل آسیب های درمان نشده آن ها بپردازد.

از طریق بازی، کودکان می توانند مکانیسم های مقابله ای جدید و نحوه تغییر دادن رفتارهای نامناسب را بیاموزند. بازی درمانی توسط انواع متخصصان بهداشت روان دارای مجوز مانند روانشناسان و روانپزشکان انجام می شود. همچنین متخصصین کاردرمانی و گفتاردرمانی نیز می توانند بازی درمانی را در جهت تحقق امور خود انجام دهند.

چگونگی عملکرد بازی درمانی در اختلالات خلقی

اختلالات خلقی در کودکان می ‌تواند به شکل‌ های مختلفی مانند افسردگی، اضطراب، تحریک‌ پذیری یا نوسانات خلقی بروز کند. در بازی درمانی، کودکان از طریق بازی ‌هایی که به دقت طراحی شده ‌اند، احساسات سرکوب‌ شده یا استرس ‌های خود را ابراز می‌ کنند. بازی درمانی معمولاً توسط یک درمانگر آموزش‌دیده انجام می ‌شود که از بازی ‌ها به عنوان ابزار ارزیابی و مداخله استفاده می ‌کند.

فواید بازی درمانی

طبق تحقیقات انجام شده در این زمینه، نزدیک به ۷۱ درصد از کودکان که بازی درمانی را انجام داده اند، توانسته اند در پایان جلسات تغییرات مثبتی را حس کنند. درحالی که برخی از کودکان یا والدین ممکن است نسبت به اثرگذاری این روش درمانی شک و تردید داشته باشند، اما در صورتی که به درمانگر خود اعتماد کنند، به زودی شاهد تغییرات چشم گیری خواهند بود. این تغییرات در همه زمینه ها قابل مشاهده می باشد.

برخی از مزایای بالقوه بازی درمانی عبارتند از:

• پذیرفتن مسئولیت کارهایی که کودک انجام می دهد
• توسعه راهبردهای مقابله ای و مهارت های حل مسئله
• افزایش خلاقیت در انجام کارها
• آموزش احترام به خود و حفظ شان خود توسط کودک
• همدلی و همدردی کردن با دیگران
• کاهش اضطراب و استرس
• آموزش مدیریت کردن شرایط بحرانی
• تجربه کردن در زمینه های مختلف
• یادگیری نحوه درست ابراز احساسات
• تقویت مهارت های اجتماعی
• احترام گذاشتن به خانواده و تقویت روابط بین فردی در خانواده
• آموزش مهارت های حرکتی ظریف( مهارت های حرکتی ظریف به طور معمول توسط انگشتان شخص اجرا می شوند.)
• تقویت مهارت های استفاده از زبان و برطرف کردن نقص های موجود در گفتار

بیان احساسات به شیوه ‌ای ایمن

بازی درمانی به کودکان این فرصت را می ‌دهد تا احساسات و افکار خود را به شیوه ‌ای غیرمستقیم و بدون فشار کلامی بیان کنند. بسیاری از کودکان نمی ‌توانند احساسات پیچیده ‌ای مثل ترس، ناراحتی یا اضطراب را با کلمات توصیف کنند؛ اما از طریق بازی، این امکان را دارند تا این احساسات را به شکل نمادین و ملموس بروز دهند. این محیط امن و بدون قضاوت به کودکان اجازه می ‌دهد تا آزادانه احساسات درونی خود را درک کنند و از سرکوب آن‌ ها جلوگیری کنند.

کاهش اضطراب

یکی از بزرگ ‌ترین مزایای بازی درمانی، کمک به کاهش اضطراب در کودکان است. کودکان معمولاً از طریق بازی می‌ توانند استرس ‌های خود را کاهش دهند، زیرا بازی به آن‌ ها فضایی کنترل ‌شده و آرام می ‌دهد که در آن می ‌توانند به شکلی خلاقانه با نگرانی‌ های خود مقابله کنند. در بازی درمانی، کودک در شرایطی قرار می ‌گیرد که خودش بتواند تصمیمات بازی را بگیرد و این حس کنترل به کاهش اضطراب و تقویت اعتماد به نفس او کمک می ‌کند. همچنین، بازی‌ ها به درمانگر این امکان را می ‌دهند که تکنیک‌ های آرامش ‌بخش را به کودک معرفی کرده و به او در مدیریت بهتر اضطراب ‌های روزانه کمک کنند.

افزایش مهارت ‌های اجتماعی و ارتباطی

بازی درمانی به کودکان کمک می ‌کند تا مهارت‌ های اجتماعی و ارتباطی خود را تقویت کنند. بسیاری از کودکان با اختلالات خلقی، ممکن است در تعامل با دیگران مشکل داشته باشند یا از روابط اجتماعی دوری کنند. از طریق بازی ‌های گروهی یا نقش ‌آفرینی، کودکان می ‌توانند نحوه ارتباط مؤثر با دیگران را تمرین کنند. این تجربه ‌ها به آن ‌ها کمک می ‌کند تا یاد بگیرند چگونه با دیگران تعامل برقرار کنند، نوبت ‌گیری را رعایت کنند و در موقعیت ‌های اجتماعی بهتر عمل کنند.

تقویت توانایی ‌های حل مسئله

بازی درمانی به کودکان این امکان را می ‌دهد تا مهارت‌ های حل مسئله خود را تقویت کنند. در طول بازی، کودکان با چالش ‌ها و موانعی رو به ‌رو می ‌شوند که باید برای غلبه بر آن‌ ها راه‌ حل ‌هایی پیدا کنند. این فرآیند نه تنها به افزایش خلاقیت و انعطاف ‌پذیری ذهنی کودک کمک می ‌کند، بلکه به او یاد می ‌دهد که چگونه با مشکلات در دنیای واقعی نیز رو به‌ رو شود و از راهبردهای موثر برای حل آن ‌ها استفاده کند.

ارتباط درمانگر با کودک

یکی دیگر از مزایای مهم بازی درمانی، ایجاد ارتباط نزدیک ‌تر و صمیمی ‌تر بین درمانگر و کودک است. بازی به درمانگر اجازه می ‌دهد تا به دنیای درونی کودک دسترسی پیدا کند و به شکل غیرمستقیم با احساسات و تجربیات او آشنا شود. این ارتباط می ‌تواند به درمانگر کمک کند تا به درک عمیق ‌تری از مشکلات کودک برسد و استراتژی ‌های درمانی مؤثرتری طراحی کند. همچنین، این رابطه مبتنی بر اعتماد و امنیت می‌ تواند برای کودک بسیار ارزشمند باشد و او را به سمت باز شدن و بیان بیشتر احساسات خود سوق دهد.

همه این موارد با یک بازی درمانی اصولی قابل دستیابی هستند. باید دقت داشته باشید که بازی درمانی نمی تواند جایگزین دارو و یا درمان های ضروری دیگر شود. با این حال از بازی درمانی می توان به صورت یک درمان مستقل و یا به صورت یک درمان تکمیلی در کنار سایر درمان ها استفاده کرد.

در چه شرایطی می توان از بازی درمانی کمک گرفت؟

به طور معمول بازی درمانی در کودکان بین سن ۳ تا ۱۲ سال استفاده می شود. بازی درمانی می تواند در شرایط مختلف مفید باشد. مانند:

• مواجهه با اقدامات پزشکی، بیماری های مزمن و یا بیماری هایی که قرار است برای مدتی درد را برای کودک به همراه داشته باشند
• تاخیر رشدی
• اختلالات یادگیری
• کنترل رفتارهای مشکل ساز در مدرسه
• جلوگیری از رفتارهای پرخاشگرانه یا عصبی
• بحران های خانوادگی مانند طلاق، جدایی یا مرگ یکی از اعضای خانواده
• بلایای طبیعی و حوادثی که می توانند شوک ناگهانی به فرد وارد کنند
• خشونت خانگی و سواستفاده در محیط خانواده
• اختلالات اضطرابی و افسردگی
• اختلالات خوردن
• اختلالات مرتبط با استفاده از سرویس بهداشتی
• کودکانی که مبتلا به اختلال طیف اوتیسم می باشند
• کودکانی که مبتلا به اختلال بیش فعالی هستند

در تمامی این موارد بازی درمانی می تواند بسیار موثر باشد. اگرچه باید در نظر داشته باشید که نظر نهایی با پزشک متخصص می باشد و اگر او تشخیص دهد که باید در کنار بازی درمانی، از داروها و یا تکنینک های روانشناختی استفاده شود، بهتر است چنین کاری انجام دهید.

نحوه اثرگذاری بازی درمانی

همانطور که گفتیم، کودکان توانایی انتقال اطلاعات بزرگسالان را ندارند. این کودکان در سنین مختلف و بسته به مرحله رشدی که در آن قرار دارند، مهارت های زبانی مختلف را فرا می گیرند. آن ها ممکن است چیزی را احساس کنند اما نتوانند همانند بزرگسالان آن را بیان کنند. از سوی دیگر، بزرگسالان نیز ممکن است نشانه های کلامی و غیرکلامی کودکان را به اشتباه تعبیر کنند و یا به طور کامل نادیده بگیرند این نشانه ها را.

کودکان از طریق بازی یاد می گیرند جهان و جایگاه خود را درک کنند. در حقیقت دنیای بازی جایی است که آن ها آزادی کامل دارند تا احساسات درونی خود و عمیق ترین احساساتشان را به نمایش بگذارند. اسباب بازی ها می توانند به عنوان نماد عمل کنند و به انتقال مفهوم کمک کنند. از آنجایی که کودک نمی تواند به اندازه کافی خود را در دنیای بزرگسالان بیان کند، درمانگر به دنیای کودکان می رود و خودش را هم سطح آن ها می کند. در حین بازی کودک کمتر تحت مراقبت قرار می گیرد و تمایل بیشتری برای به اشتراک گذاشتن احساسات خود داشته باشد. آن ها در حین بازی کردن تحت فشار نیستند و می توانند دقیقا چیزی را که احساس می کنند بیان کنند.

بنابراین در بازی درمانی، با بروز احساسات واقعی کودک و مشاهده درمانگر، می تواند مشکلات مختلف را دریابد و حالا در جهت رفع آن مشکل جلسه بازی درمانی را پیش ببرد. از آنجایی که با بازی کردن کمتر حوصله کودک سر می رود بنابراین می توان مفاهیم بیشتری را به او منتقل کرد.

تکنیک های بازی درمانی

جلسات بازی درمانی معمولا بین ۳۰ الی ۶۰ دقیقه به طول می انجامند و هفته ای یک الی دوبار انجام می شوند. تعداد جلسات مورد نیاز برای این روش درمانی بستگی به مشکل کودک و میزان فیدبک مثبت او به درمان دارد. در این مدت بازی درمانگر با توجه به شرایط از تکنیک های مختلفی استفاده می کند. فردی یا گروهی بودن بازی ها نیز در این زمینه موثر هستند.

بازی درمانی می تواند دستوری و یا غیرمستقیم باشد. در رویکرد دستوری، درمانگر با مشخص کردن اسباب بازی ها و یا نوع بازی ها، رهبری را برعهده خواهد گرفت. دراین نوع از بازی درمانی، درمانگر هدف مشخصی را از بازی کردن دنبال می کند.

رویکرد غیرمستقیم ساختار کمتری دارد. قواعد آن کمتر است و کودک آزادی عملی بیشتری دارد. کودک می تواند اسباب بازی های دلخواهش را انتخاب کند و با قواعد خودش بازی کند. درمانگر از نزدیک بازی کودک را مشاهده خواهد کرد و در صورت لزوم در این بازی شرکت می کند.

جلسات بازی درمانی

جلسات بازی درمانی باید در محیطی برگزار شوند که کودک احساس امنیت کند و محدودیت های کمی داشته باشد. تکنیک هایی که در بازی درمانی استفاده می شود شامل موارد زیر خواهد بود:

• تجسم خلاق
• داستان سرایی
• نقش آفرینی
• عروسک گردانی
• استفاده از ماسک های مختلف
• استفاده از فیگو اکشن ها
• استفاده از هنر و صنایع دستی
• بازی های موزیکال
• رقص و حرکات خلاق

بسته به تکنیکی که انتخاب می شود، درمانگر تصمیم میگیرد که بازی را رهبری کند یا خیر. به عنوان مثال، درمانگر ممکن است به کودک خانه عروسک و یا تعدادی عروسک را پیشنهاد دهد و از او بخواهد مشکلات درون خانه آن ها را حل کند. یا ممکن است کودک را تشویق کند تا از عروسک ها برای بازآفرینی چیزی که به نظر آن ها استرس زا و ترسناک است استفاده کند.

انواع بازی درمانی

• بازی ساختاریافته:  در این نوع بازی، درمانگر فعالیت ‌های خاصی را طراحی می ‌کند که به کودک کمک می‌ کند با مسائل خاص خود رو به‌رو شود.
• بازی غیرساختاریافته:  در این روش، کودک آزاد است تا هر طور که دوست دارد بازی کند و درمانگر از این فرصت استفاده می ‌کند تا به صورت غیرمستقیم رفتار و احساسات کودک را مشاهده و تحلیل کند.

اختلالات خلقی که با بازی درمانی درمان می‌شوند:

• افسردگی کودکان:  کودکانی که از افسردگی رنج می ‌برند ممکن است از طریق بازی درمانی یاد بگیرند که احساسات منفی خود را شناسایی و مدیریت کنند.
• اختلال اضطراب:  بازی درمانی به کودکانی که اضطراب دارند کمک می‌ کند تا با تکنیک ‌های آرامش ‌بخش از طریق بازی آشنا شوند.
• اختلال نوسانات خلقی:  بازی درمانی می ‌تواند به کودکانی که دچار تغییرات شدید خلقی هستند کمک کند تا کنترل بهتری بر احساسات خود پیدا کنند.

بازی درمانی در بزرگسالان

بازی کردن فقط برای بچه ها نیست و بازی درمانی برای افراد در سنین بالتر نیز استفاده می شود. نوجوانان و بزرگسالان نیز ممکن است در بیان احساسات درونی خود دچار مشکل شوند. به طور معمول بازی درمانی در بزرگسالان در کیس های زیر انجام می شود:

• کسانی که ناتوانی ذهنی دارند
• سالمندانی که دچار زوال عقل شده اند
• بیماری های مزمن، مراقبت های تسکینی و مراقبت از افراد در آسایشگاه
• افرادی که سو مصرف مواد دارند
• کسانی که مورد تروما و آزار جنسی قرار گرفته اند
• افرادی که در مدیریت خشم دچار مشکل شده اند
• اختلال استرس پس از سانحه یا همان PTSD
• تروماهای حل نشده در دوران کودکی

هنگام کار با بزرگسالان، یک درمانگر ممکن است از نقش آفرینی نمایشی استفاده کند تا به شخص کمک کند تا احساساتی را که بیانش برایش سخت است را به راحتی بیان کند. هنردرمانی و موسیقی درمانی دو روش بسیار موثر هستند که در بازی درمانی بزرگسالان استفاده می شوند. به طور معمول بازی درمانی در بزرگسالان به عنوان مکمل سایر انواع درمان ها و در کنار داروها مورد استفاده قرار می گیرد.

سخن پایانی در مورد بازی درمانی

بازی درمانی نه تنها به بهبود خلق و رفتار کودکان کمک می ‌کند، بلکه به آن‌ ها این فرصت را می ‌دهد که به طور مؤثرتر و با اعتماد به نفس بیشتری با چالش ‌های زندگی روزمره روبه‌ رو شوند. این روش درمانی، به‌عنوان یک ابزار قدرتمند و جامع، می ‌تواند نقشی کلیدی در رشد و سلامت روانی کودکان ایفا کند و به والدین و متخصصان کمک کند تا به بهترین نحو ممکن از سلامت عاطفی و روانی نسل ‌های آینده حمایت کنند.

امروزه بازی درمانی جایگزین مهمی برای مداخله موثر در مشکلات عمده مرتبط با کودک است. اصول اجرای آن و ارزش استفاده از آن توسط همه متخصصان این حوزه شناخته شده و پذیرفته شده است. صرف نظر از اینکه کاربرد آن به طور گسترده مورد بررسی قرار نگرفته است، با این حال می توان به این روش اعتماد کرد. نکته مهم در این نوع درمان این است که اختلال به درستی تشخیص داده شود. در صورتی که تشخیص به درستی داده شود، بازی های مناسب می تواند بسیار موثر باشد.

سوالات متداول

۱) بازی درمانی چیست و چگونه کار می‌ کند؟

بازی درمانی روشی است که در آن کودکان از طریق بازی، احساسات و مشکلات روانی خود را ابراز می ‌کنند. این روش به درمانگر کمک می ‌کند تا به‌ طور غیرمستقیم با دنیای عاطفی کودک آشنا شود و به درمان مشکلات خلقی بپردازد.

۲) چه نوع اختلالات خلقی را می ‌توان با بازی درمانی درمان کرد؟

بازی درمانی برای اختلالات خلقی مانند افسردگی، اضطراب، نوسانات خلقی و تحریک ‌پذیری مؤثر است.

۳) چه نوع بازی‌ هایی در بازی درمانی استفاده می ‌شود؟

بازی‌ های ساختاریافته، نقش ‌آفرینی و بازی‌ های نمایشی متناسب با نیازهای کودک در بازی درمانی استفاده می‌ شود.